در مهندسی تاسیسات و لوله کشی به لوله ای که زاویه عمودی نسبت به سطح زمین داشته باشد و در راستای ساختمان قرار گیرد رایزر می گویند. به طور مثال در صنعت نفت و گاز دریایی ، به لوله های عمودی که نفت خام را از چاه به سکو منتقل می کند، رایزر می گویند. در ساختمان هم به مسیر های عمودی که تاسیسات ساختمان ها از آن ها می گذرد رایزر می گویند
پیاده سازی و اجرای رایزر برق یکی از گام های موثر و اساسی در راستای توزیع برق در ساختمان های مسکونی و اداری و صنعتی به شکل کاملا امن و کارآمد می باشد؛ سیستم رایزر برق موظف است با به کارگیری مجموعه ای از لوله های عمودی (که در داخل دیوارها یا داکت های مخصوص تعبیه شده اند) سیم ها و کابل های برق گوناگون را از تابلو برق اصلی تا واحدهای مختلف ساختمان، هدایت کند.
در این مقاله با آموزشگاه فن و کار همراه باشید تا شما را با مراحل نصب و اجرای رایزر برق ساختمان و ابزارهای مورد نیاز آن و نکات ایمنی مهمی که در حین این کار باید رعایت کنید، به طور کامل آشنا کنیم. پیشنهاد می شود برای یادگیری روش پیاده سازی این سیستم و سایر سامانه های الکترونیکی در اماکن مختلف بصورت عملی، در دوره جامع آموزش برق ساختمان آموزشگاه فن و کار شرکت نمایید. برای مشاهده سرفصل های کامل و جزئیات بیشتر این دوره روی تصویر زیر کلیک نمایید:
فهرست مطالب :
رایزر تاسیسات الکتریکال یا رایزر برق ساختمان خود از دو بخش تشکیل شده است. رایزر جریان قوی که برای عبور کابل هایی با ولتاژ 220 ولت و380 ولت استفاده می شود.
رایزر جریان ضعیف که برای عبور کابل های کمتر از 220 ولت مانند کابل آیفون صوتی یا تصویری، کابل آنتن مرکزی، کابل تلفن، کابل سیستم دوربین مداربسته، کابل سیستم اعلان حریق مورد استفاده قرار می گیرد.
محل قرار گیری این دو رایزر باید حداقل 30 سانتی متر از یکدیگر فاصله داشته باشد. به طور مثال اگر رایزر اب در کنار رایزر برق قرار گیرد در صورت نشتی و ترکیدگی لوله اب، خطر برق گرفتگی بالا می رود. استفاده از چاله اسانسور به عنوان رایزر پیشنهاد نمی شود.
برای دسترسی اسان تر به کابل ها و مشاهده ان ها و در صورت نیاز تعویض ان ها معمولا در هر طبقه به صورت مجزا یک جعبه تقسیم قرار می دهند و به ان دریچه بازدید نصب می گویند. بهترین محل برای نصب دریچه بازدید بخش های عمومی ساختمان می باشد مانند پاگرد هر طبقه و راهروی بین واحد های هر طبقه است. نصب دریچه بازدید داخل یکی از واحد های هر طبقه مکان خوبی نیست.
بنا به نظر متخصصان، برای پیاده سازی صحیح و اصولی این سیستم در ساختمان های مختلف، بهتر است مراحلی که در زیر آورده ایم؛ با دقت و وسواس طی شوند:
در ادامه، بررسی می کنیم مراحلی که در بالا ذکر شد؛ به چه شکلی باید اجرا گردند و در هر مرحله، توجه به چه مواردی ضروری می باشد.
در مرحله اول باید بررسی کنید که ساختمان مورد نظر شما چند طبقه و واحد دارد و نوع کاربری آن (مسکونی، اداری، صنعتی و …) چیست. در قدم بعد باید به کمک نرم افزارهای تخصصی و یا روش های سنتی، میزان بار الکتریکی مورد نیاز در ساختمان را با توجه به عوامل مختلف (مانند نوع کاربری، تعداد و نوع تجهیزات الکتریکی، ضریب همزمانی و سایر پارامترها) تعیین نمایید.
هر ساختمان معمولا دارای دو رایزر است که از ان ها برای عبور تاسیسات الکتریکال و تاسیسات مکانیکال استفاده می شود. البته به دلیل مسائل ایمنی و استاندار ها این دو رایزر جدا از یکدیگر قرار می گیرند. لازم به ذکر است که اگر بخواهید این دو رایزر را در کنار هم قرار دهید باید توسط یه تیغه یا دیوار عایق آن ها را از هم جدا کنید. ولی متاسفانه در ایران به رایزر برق اهمیتی داده نمی شود.
لوله آب، لوله ها گاز، لوله فاضلاب، سیستم هواکش، لوله تهویه، مکش عمودی حوضه آبریز فاضلاب، مکش عمودی چاه، لوله کابل های برق و سیستم های مخابراتی و شبکه ای در ساختمان می تواند یک رایزر باشد.
محاسباتی که در مرحله قبل انجام دادید به شما کمک می کند تا تعیین کنید برای ساختمان مد نظر در هر پروژه چه نوع رایزر و در چه تعدادی مورد نیاز است. برای مثال، بنا به نظر متخصصان؛ برای ساختمان هایی با تعداد طبقات کم (تا 4 طبقه) می توان از یک رایزر استفاده کرد، اما برای ساختمان های بلندتر، بیش از یک رایزر باید به کار گرفته شود.
رایزرهایی که امروزه در بازار موجود هستند؛ به طور عمده دارای دو مدل فلزی و بتنی می باشند که هر کدام ویژگی ها و مزایا و معایب خاص خودشان را دارند و شما باید با توجه به فاکتورهایی مانند بودجه، تعداد طبقات و واحدها و میزان بار الکتریکی، مناسب ترین مدل رایزر را انتخاب نمایید.
محل ایده آل برای نصب رایزرها نیز مکان هایی در ساختمان هستند که به دیوارهای حائل و جانبی و یا مشترک بین واحدهای مختلف نزدیک هستند و فضای کافی برای جا دادن تجهیزات رایزر را دارند. یکی دیگر از مکان های مناسب برای نصب و پیاده سازی رایزر در ساختمان های مختلف در داخل شفت خالی آسانسور است.
باید این نکته را یادآور شویم که از نظر ایمنی و همچنین با توجه به مقررات ملی برق ساختمان، محل نصب این سیستم باید با دیگر وسایل و تاسیسات ساختمان (مانند پله ها، لوله های آب و فاضلاب، داکت ها و …) فاصله مناسبی داشته باشد تا در نهایت رایزر باعث ایجاد تداخل و مشکل در کار این تجهیزات نشود.
بعد از مشخص شدن نوع و تعداد و محل نصب رایزر بهتر است نقشه ای دقیق و جزئی از ساختمان تهیه شود که به خوبی مسیر و مکان نصب این سیستم و متعلقات آن را نشان می دهد و می تواند به عنوان منبعی مطمئن برای اجرای رایزر و تعمیرات و نگه داری آن در دراز مدت مورد استفاده قرار گیرد.
در این مرحله باید با توجه به نوع و تعداد رایزر مورد نیاز برای ساختمان، تجهیزات اصلی و فرعی مورد نیاز با دقت و ریز بینی تهیه شوند. برخی از مهم ترین وسایلی که برای اجرای سیستم رایزر برق باید تهیه شوند عبارت اند از:
علاوه بر ابزارها و وسایل تخصصی که در بخش قبل به آن ها اشاره کردیم؛ متخصصان باید همیشه در روند پیاده سازی این سیستم از ابزارها و یراق آلات عمومی به روز و تایید شده (هماهنگ با استانداردهای برق ساختمان) استفاده کنند تا در نهایت بتوانند مسیرهایی مطمئن و ایده آل برای هدایت جریان برق بین طبقات مختلف ساختمان فراهم کرده و به طور همزمان از آسیب دیدن سیم ها و کابل های برق در دراز مدت پیشگیری نمایند. برخی از مهم ترینِ این وسایل عمومی مورد نیاز عبارت اند از:
بعد از این که محل مناسب برای نصب و پیاده سازی رایزر در ساختمان مشخص گشته و وسایل مورد نیاز برای اجرای این سیستم خریداری شد؛ باید رایزر برق را به شکل عمومی نصب شود به گونه ای که به صورت کاملا ایستاده و مستقیم قرار بگیرد و حرکت و جنبش آن کنترل شود. برای نصب این سیستم به شکل اصولی و استاندارد باید مراحل زیر را با دقت و ظرافت انجام داد:
بعد از این که رایزر برق و تجهیزات و وسایل مورد نیاز آن به طور کامل در محل های مناسب خود نصب شدند؛ باید با انجام تست های مختلف از عملکرد بهینه و امن این سیستم اطمینان حاصل کرد. برخی از مهم ترین تست هایی که باید در این مرحله انجام شوند و هدف از انجام این آزمایش ها به طور مختصر عبارت اند از:
پارامتر های مختلفی در طراحی و نصب رایزر های یک ساختمان نقش دارند.
اولین پارامتر مقدار انشعابات مصرفی ساختمان است. یعنی هرچی تعداد واحد ها، متراژ واحد ها و تعداد ساکنین بیشتر باشد انشعابات بیشتری مورد نیاز است پس باید قطر رایزر ها را بیشتر در نظر گرفت. تمامی این محاسبات توسط مهندسین به سادگی انجام می شود.
دومین پارامتر ارتفاع ساختان است. با افزایش تعداد طبقات به تبع تعداد واحد ها نیز بیشتر می شود به همین دلیل رایزری با قطر بالاتر مورد نیاز است. حتی ممکن است در ساختمان هایی که تعداد طبقات و واحد های زیادی دارد دو یا چند رایزر آب و فاضلاب و گاز و …. نصب شود تا مانع برخورد رایزر ها و مشکلاتی احتمالی ناشی از ان ها شود.
رایزر ها باید در نزدیک ترین فاصله ی ممکن نسبت به تابلوی اصلی و تابلوی کنتور ها نصب شود. معمولا محل نصب رایزر ها و ابعاد ان و پلان سینی کشی روی نقشه ی برقی که هنگامی ساخت ساختمان طراحی می شود تعیین شود. اما اگر محل نصب رایزر ها مشخص نشده باشد، تکنسین برق باید تغییراتی که ممکن است در معماری ساختمان به وجود اورند را در نظر بگیرد و به مسیر عبور لوله های تاسیساتی و غیره توجه کند و با توجه به تجربه و مهارت خود محل مناسبی برای نصب رایزرها تعیین کند که اصول و استاندار های لازم را داشته باشد و محل ان را روی نقشه علامت بزند.
با ساپورت و لوله های برق و یا با نردبان و سینی کابل می توان رایزر را نصب کرد. لازم به ذکر لاست که بین رایزر های جریان ضعیف و جریان قوی در سینی یا نردبان باید حداقل فاصله 30 سانتی متر و دیوار عایقی قرار گیرد. همچنین نوع و شماره واحد باید توسط بر چسب بر روی کابل های هر طبقه درج شود.
سیم و کابل های بسیاری به رایزر متصل می شوند که بهتر است به منظور حفظ ایمنی آن ها از کانال های پلاستیکی به نام داکت استفاده شود. البته داکت ها ضد اب نیستند و اگر در معرض رطوبت و باران قرار گیرند دچار پوسیدگی شده و از بین می روند. پس فقط در محیط های مسقف از داکت ها استفاده کنید.
هنگام تهیه داکت ها به تعداد و قطر کابل ها دقت کنید و با توجه به ان ها داکت مناسب را انتخاب کنید. همچنین دقت کنید درب داکت ها به درستی باز و بسته شوند تا در صورت نیاز به تعویض یا تعمیر کابل ها به راحتی از طریق درب داکت ها بتوان به آن ها دسترسی پیدا کرد. برای عبور سیم و کابل ها در محیط هایی که مسقف نیستند و ممکن است در معرض رطوبت و باران قرار گیرند بهتر لوله های خرطومی از جنس پلاستیک مورد استفاده قرار گیرد. جنس رایزر ها معمولا از گالوانیزه یا آهن و لوله پلی اتیلن و یا یو پی وی سی است.
رایزرها در تمامی ساختمان ها دارای یک ابعاد و عمق دقیق و ثابت نیستند و ابعاد آن ها در برج ها با ساختمان های معمولی کاملا متفاوت است. ارتفاع رایزر ها به اندازه ارتفاع ساختمان است. اما عرض و عمق ان با توجه به تعداد کابل های برق تعیین می شود.
این کابل ها شامل کابل تلفن، کابل سیستم اعلان حریق، کابل آیفون صوتی یا تصویری، کابل سیستم دوربین مداربسته، همچنین تعداد تابلوهای فرعی و غیره است. در حقیقت در ساختمان های کوچک به دلیل کمتر بودن تعداد واحد ها، تعداد کابل ها نیز کمتر است به همین دلیل از رایزر های کوچک استفاده می شود و برای تامین امنیت و زیبایی روی ان را با گچ می پوشانند. اما در برج ها با افزایش تعداد واحد ها تعداد کابل ها نیز افزایش می یابد و ممکن از رایزر به اندازه یک اتاق مجرا در نظر گرفته شود.
به دلیل استفاده از رایزر ها در صنایع مختلف، از جنس های مختلف گالوانیزه، آهنی، پلی اتیلن یا همان UPVC ساخته می شوند. رایزر مورد استفاده در برق ساختمان از جنس UPVC می باشد.
قطر رایزر متناسب با ساختمان مورد نظر متفاوت بوده به طوری که با بالا رفتن انشعابات مصرفی، قطر رایزر نیز به طور مستقیم افزایش پیدا خواهد کرد. هم چنین قطر رایزر در انتها نسبت به اول مسیر معمولا بیشتر است.
یک ساختمان 4 طبقه که در هر طبقه 2 واحد قرار گرفته یعنی مجموعا 8 واحد در ساختمان قرار دارد را تصور کنید. نصب آن به این صورت است:
تصور کنید برای نصب رایزر از لوله های برق استفاده می کنیم. در ابتدا باید محل نصب رایزر را مشخص کنیم که این امر معمولا با کمک مهندسین معماری انجام می شود. حال باید دیوار را به عمق 4تا 8 سانتی متر تراش دهیم. معمولا در موقع نصب رایزر ساخت دیوار در مرحله اجر یا سیمان قرار دارد. حال در ارتفاع 1 متر باید تعدادی میل گرد قرار داد تا به عنوان ساپورت عمل کند.
برای واحد هایی که حدود80 متر زیر بنا داشته باشد معمولا کنتور برق32 آمپر نصب می شود. از این رو برای هر واحد یک کابل 3 در 6 لازم است پس 8 عدد لوله برق 16 یا 2.5 باید کشیده شود. لوله های برق را با کمک گیره یا رابیس به میل گرد ها محکم کنید.
برای روشنایی راه پله، پارکینگ و نما همچنین دو پریز برق که در بخش های مشاع ساختمان لازم است لوله های 16 برای کابل 3در4 نیاز داریم.
برای نصب سیم ارت از تابلوی اصلی تا چاه یک لوله 13 در نظر گرفته می شود.
برای کابل تلفن هر واحد از تابلوی اصلی تا واحد ساختمان نیز یک لوله 13 مورد نیاز است.
برای کابل ایفون صوتی یا تصویری هر واحد هم یک لوله 13 در نظر گرفته می شود.
اتاق های آسانسور معمولا دارای سیستم اعلان حریق هستند. یک لوله 13 برای کابل اعلان حریق و یک لوله 13 برای اژیر مورد نیاز است.
معمولا تمامی واحد ها مجهز به سیستم اعلان حریق هستند پس یک لوله 13 برای کابل سیستم اعلان حریق واحد ها لازم است.
برای انتن و ماهواره هر واحد تا پشت بام هم یک لوله 13 درون رایزر قرار می گیرد.
به طور کلی 41 عدد لوله برق لازم است. پس عرض رایزر برای این که بتواند تمامی این لوله ها را در خود جای دهد باید حدود 1 متر باشد.
پیشنهاد می شود سه یا چهار عدد لوله 13 نیز درون رایزر قرار دهید تا در صورت نیاز از ان ها استفاده شود.
برای برق اسانسور یک لوله برق 21 برای عبور کابل 5 در 6 لازم است اما این کابل را درون رایزر قرار نمی دهند و باید به صورت رو کار داخل چاهک آسانسور نصب شود.
دلایل مختلفی وجود دارد که نشان می دهد کابل آسانسور را نباید درون رایزر قرار داد. یکی از این دلایل این است که کابل آسانسور نمره بالایی دارد و قطرش بالا است پس در صورتی که درون رایزر قرار گیرد جای زیادی را اشغال می کند و جای کافی برای عبور سایر کابل ها باقی نمی گذارد. دومین دلیل این است که معمولا اسانسور مسیر جداگانه ای نسبت به سایر تاسیسات دارد.
همچنین کابل اسانسور حامل جریان بالایی است به همین دلیل خطر بالاتری دارد پس برای کاهش احتمال خطر بهتر است به صورت جداگانه رایزر داشته باشد و در کنار سایر کابل ها قرار نگیرد. به عبارت دیگر میدان مغاطیسی ناشی از این کابل ها بسیار قوی هستند به همین دلیل ممکن است سبب القا روی کابل هایی که در نزدیکی ان قرار دارد شود خصوصا در مواقعی که کابل ها در جایی حلقه شده باشند و به صورت یک پیچ مسطح در اومده باشند. به طور کلی برای حفاظت و ایمنی باید رایزر مجزایی برای کابل های آسانسور تعببیه شود.
فقط یک فرد با تجربه در الکترونیک می تواند نمودار رایزر الکتریکی را بخواند و طراحی کند. با نگاه کردن به محل ورودی و پرسیدن از شرکت برق در مورد ولتاژ شروع می شود. سپس، توجه به چیز های کوچکی مانند مکان یابی منطقه، اجزای الکتریکی، شفت ها و طاق ها معطوف می شود. انجام این کار در ساختمان های بلند نسبتا ساده تر است. پس از آن، طراح از یک سطح به سطح بعدی و به صورت عمودی در بالا حرکت می کند و موقعیت تابلو برق ها را در مورد طرح سیم کشی انشعاب پیدا می کند. در مجموع، همه این اجزا با هم جمع می شوند تا سیستم توزیع برق را تشکیل دهند.
پس از ایجاد طرح تکراری، مهندس برق بررسی می کند تا ببیند آیا تمام اجزای اختصاص داده شده با هم کار می کنند و به عملکرد الکتریکی کارآمد ساختمان کمک می کنند یا نه؟ او به چگونگی کار کردن مشخصات مختلف اجزای الکتریکی با هم نگاه می کند تا با نحوه عملکرد سیستم های برق، روشنایی، تهویه، گرمایش و آسانسور در ساختمان خود آشنا شوید.
یک مهندس برق ماهر می تواند نمودار های رایزر برق را در تمامی جنبه ها و انواع واحد های مسکونی یا تجاری طراحی کند. او با برنامه ریزی موثر و کارآمد، انجام توسعه طراحی، نصب، تعمیر و نگهداری تاسیسات و گردش مالی، اطمینان حاصل می کند که سیستم توزیع برق ساختمان شما به خوبی اجرا می شود.
داشتن یک درک اولیه یا مختصر از نمودار های رایزر برقی مهم است، حتی اگر فردی با جنبه های فنی آشنا نیستید تا از نگهداری موثر تاسیسات ساختمان خود اطمینان حاصل کنید.
هنگامی که می خواهید از منظری دقیق به سیستم توزیع برق ساختمان خود نگاه کنید، نمودار های رایزر برقی ابزاری هستند که به شما کمک می کنند. به غیر از آن، اگر ساختمان شما به نیاز به بررسی دقیق، تعمیر و نگهداری برق دارد به سندی به شکل نمودار های رایزر برق نیاز دارید تا به مهندسان برق نشان دهید. دلایل نیاز به نمودار رایزر الکتریکی عبارتند از:
هنگامی که از نمودار های رایزر برقی ساختمان استفاده می کنید، نه تنها در زمان صرفه جویی می کنید، بلکه در هزینه نیز صرفه جویی می کنید زیرا از استاندارد های ایمنی سخت گیرانه در مجتمع ساختمانی خود اطمینان می دهید. به علاوه، شما هم چنین اطلاعات خوبی در مورد جزئیات، نوع، و رتبه بندی تجهیزات و اجزای الکتریکی در تاسیسات ساختمان خود دارید.
برای این که بتوانید رایزر برق ساختمان را به شکلی کاملا ایمن و بدون خطر برای خودتان و ساکنین ساختمان اجرا کرده و پیاده سازی نمایید؛ باید به یک سری نکات ایمنی مهم توجه داشته باشید که اصلی ترین آن ها عبارت اند از:
بی توجهی به اصول و قواعد فنی و مهندسی در پیاده سازی رایزر برق، می تواند خطرات جبران ناپذیری مانند آتش سوزی، اتصالی و برق گرفتگی را به همراه داشته باشد.
آموزشگاه فن و کار مجری برگزاری بیش از صد و پنجاه دوره تخصصی ویژه بازار کار از جمله دوره های آموزش هوشمند سازی ساختمان ، آموزش نصب پنل خورشیدی ، آموزش نصب اعلام حریق ، آموزش نصب درب اتوماتیک و… تحت نظارت سازمان فنی حرفه ای در تهران می باشد. تمامی دوره ها با تمرکز بر یادگیری عملی کارآموزان در کارگاههای مجهز و با هدف آماده سازی کارآموزان برای ورود به بازار کار برگزار می شود. برای دریافت اطلاعات بیشتر و مشاوره رایگان از طریق شماره 02166577385 با ما تماس بگیرید.